1.Wat is de kern van deze wet?

Het strafrecht en het belang van goede hulpverlening aan kwetsbare personen: die twee werelden komen samen in de forensische zorg. Hier wordt de zorg bedoeld voor mensen die met justitie in aanraking zijn gekomen en die een psychiatrische stoornis of verstandelijke beperking hebben. Ook verslavingszorg kan hiermee te maken krijgen. In de Wet forensische zorg (Wfz) zijn onder meer de rechten van de betrokkenen en de samenwerking tussen justitiele instanties vastgelegd.

2. Wat is het doel van deze wet?

Forensische zorg beslaat zowel geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg als zorg aan verstandelijk gehandicapten. Dit kunnen ook lvb’ers zijn. De zorg is niet alleen gericht op herstel van de cliënt, maar ook op het verkleinen van recidive, de kans dat hij of zij in de toekomst opnieuw een strafbaar feit pleegt. Voor het verminderen van recidive is het van belang dat de ‘forensische zorg tijdig wordt verleend en dat zij passend en kwalitatief hoogwaardig is’. De minister voor Rechtsbescherming is formeel verantwoordelijk voor de forensische zorg in Nederland.

3. Welke vormen van forensische zorg zijn er?

De forensische zorg bestaat uit de forensische geestelijke gezondheidszorg, de forensische verslavingszorg en de zorg aan verstandelijk gehandicapten. Deze drie vormen zijn zijn ook weer uit te splitsen in verschillende types zorg: klinische zorg, verblijfszorg en ambulante zorg. Bij de klinische zorg is bijvoorbeeld sprake van zorg in een 24-uurs verblijfssetting waarbij de patiënt ook een behandeling krijgt. Tbs met dwangverpleging is daar het bekendste voorbeeld van.

Verblijfszorg is een vorm van (kleinschalig) wonen waarbij de cliënt op verschillende manieren begeleiding en ondersteuning ontvangt. Bij ambulante zorg is uiteraard geen sprake van verblijf. Dat gaat om zorg die wordt verleend op afgesproken tijden, waarbij de cliënt naar de hulpverlener toe gaat of waarbij de hulpverlener de patiënt in zijn/haar omgeving bezoekt. Ook kan er sprake zijn van dagactiviteiten. Het grootste deel (ongeveer 75 procent) van de behandelingen in de forensische zorg bestaat uit ambulante zorg, becijferde de Algemene Rekenkamer vorig jaar.

4. Hoe belandt een cliënt in de forensische zorg?

Of iemand forensische zorg nodig heeft, wordt gedurende de behandeling van zijn of haar strafproces vastgelegd in een advies van de reclassering. Ook kan een beroep doen op één of meerdere forensisch gedragsdeskundigen. De reclassering of de gedragsdeskundige(n) doen voor het opstellen van dit advies onderzoek naar de verdachte, op verzoek van de officier van justitie of de rechter-commissaris. Of de verdachte daadwerkelijk forensische zorg krijgt toegewezen, wordt vastgelegd in het vonnis, de beschikking of het besluit van de rechter. Daarbij hoeft de rechter de uitkomsten van het onderzoek van de reclassering of de gedragsdeskundige(n) niet per se te volgen.

Als wordt bepaald dat de verdachte forensische zorg nodig heeft, wordt een indicatie gesteld. Deze indicatiestelling kan vooruitlopen op de straf die de rechter later aan de verdachte oplegt, maar die kan juist ook pas later in het proces volgen. De indicatiestelling wordt uitgevoerd door het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie (NIFP), het gevangeniswezen of de reclassering. Welke instantie de indicatie afgeeft, is afhankelijk van het type forensische zorg dat de verdachte/veroordeelde nodig heeft.

5. Met welke andere wetten in het sociaal domein heeft de Wfz te maken?

Voor verdachten met psychische problemen kan de strafrechter een machtiging verlenen voor verplichte zorg volgens de Wet verplichte GGz (Wvggz) of de Wet zorg en dwang (Wzd). Dat kan op verschillende momenten in de strafrechtelijke procedure, zowel bij de uitspraak in een strafzaak als na afloop van een straf of maatregel. De bedoeling is dat op deze manier de zorg kan doorlopen, ook na afloop van het straftraject.

De Wvggz regelt de rechten van mensen met een psychische stoornis die gedwongen zorg krijgen. De Wet zorg en dwang (Wzd) geldt sinds 2020. Deze wet regelt de rechten van mensen met een verstandelijke beperking of psychogeriatrische aandoening (zoals dementie) die onvrijwillige zorg krijgen. Overigens worden rondom de Wzd flinke discussies gevoerd, omdat de wet cliënten onvoldoende bescherming geeft, te complex is en onuitvoerbaar is in de praktijk. Om die reden wordt gewerkt aan een nieuwe wet. Overigens is het ook de ambitie van de Rijksoverheid om de Wet zorg en dwang en de Wet verplichte ggz (Wvggz) beter op elkaar af te stemmen.