Inger Plaisier is een van die SCP-onderzoekers. Eén ding steekt er voor haar met kop en schouders bovenuit: ‘Mantelzorgers hebben het door deze crisis heel zwaar. Neem bijvoorbeeld ouderen die de thuiszorg afzegden, omdat ze bang zijn om via hen het coronavirus op te lopen. Hun mantelzorgers vangen die zorg nu zo veel mogelijk op. Mensen met een beperking die normaal naar de dagbesteding gaan, kunnen nu nergens heen en zitten veelal thuis met hun mantelzorgende ouders. Mantelzorgers die nu níet naar hun ouders kunnen of willen, om besmetting te voorkomen, ervaren waarschijnlijk hogere stress. Of ze proberen zichzelf zo veel mogelijk te isoleren om wel nog te kunnen komen. Voor hen is het extra moeilijk als ze andere mensen zien die zich niet zo nauw houden aan de voorschriften.’

Ggz in de wijk

Plaisier maakt zich extra zorgen over mensen met ernstige ggz-problematiek, die niet in een instelling wonen, en hun mantelzorgers. ‘De meeste behandelingen gaan nu via beeldbellen of zijn tijdelijk stopgezet. De dagbesteding die hen ritme en zingeving geeft, is er nu ook vaak niet. Hun mantelzorgers hebben het extra zwaar omdat de hulpvragen van deze mensen heel grillig zijn. Het kan zomaar omslaan. Daar komt deze crisis en angst over een onzekere toekomst nog bij.’

Steunpunt mantelondersteuning

Daarom moeten mantelzorg steunpunten extra goed bereikbaar zijn, vindt Plaisier. ‘Maak duidelijk: we zijn er! En probeer ook mensen te bereiken die zichzelf niet als mantelzorger zien, maar dat wel zijn. De ondersteuning die de steunpunten nu kunnen bieden is vooral een luisterend oor. Dagbesteding en respijtzorg is er momenteel niet of weinig. Er is vanuit de branche ook opgeroepen om van dagbesteding een cruciaal beroep te maken. Als de dagbestedingen te lang dicht blijven, dan gaat de emmer van de mantelzorgers overlopen.’

Burgerinitiatieven

Plaisier deed tevens onderzoek naar burgerinitiatieven (lees hier het artikel: Nederland initiatievenland). ‘Je ziet nu veel burgerinitiatieven ontstaan. Dat is mooi, maar we moeten ons wel realiseren dat de houdbaarheid van die initiatieven in veel gevallen beperkt is. Uit vorige studies weten we dat zo’n initiatief begint met een enthousiaste groep kartrekkers, maar op de langere termijn kan het lastig zijn om de groep en het initiatief aan de gang te houden. We kunnen dus niet achterover leunen en denken: dit is geregeld. Naast de boodschappendiensten en anti-eenzaamheidsacties door buurtgenoten blijft professionele ondersteuning nodig.’

Armoede

Een andere SCP-onderzoeker is Martin Olsthoorn. Hij is gespecialiseerd in armoede en schuldenproblematiek. Wat zijn verwachtingen daarvoor? ‘Veel mensen met flexcontracten en tijdelijke contracten zijn hun baan kwijt en veel zelfstandigen zijn hun opdrachten kwijt. De meeste ex-werknemers redden het de eerste periode met een ww-uitkering. Zelfstandigen worden nu bijgestaan door de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandige ondernemers (Tozo). Het is goed dat zij niet lang hoeven te wachten op bijstand.’

Basisinkomen

De Tozo wordt in het maatschappelijk debat zo nu en dan aangeduid als ‘een spontaan experiment met het basisinkomen’. Olsthoorn: ‘Dat is het niet. Ten eerste is het niet een experiment in de wetenschappelijke zin van het woord. De mensen die nu Tozo krijgen zijn niet random gekozen. Het zijn zelfstandigen, en hun eventuele reactie op deze bijstand is niet een op een te generaliseren naar wat de hele samenleving zou doen met een basisinkomen. Daarbij komt dat een basisinkomen in zijn puurste vorm voor iedereen (‘universeel’) is en genoeg is om van rond te komen. Het bijstandsniveau is voor veel mensen, bijvoorbeeld in grote gezinnen, niet voldoende om uit de armoede te blijven, ook niet met alle andere toeslagen erbij. Dit is geen basisinkomen, het is een versoepelde bijstand.’

Schulden

Grotere zorgen zijn er voor wat er gaat gebeuren na deze eerste periode. De Tozo is ingericht om zo snel mogelijk zelfstandigen te ondersteunen. ‘Als achteraf wordt gecontroleerd en blijkt dat ze te veel hebben gekregen, en er streng wordt verhaald, kan dat ook leiden tot financiële problemen’, zegt Olsthoorn. ‘We weten van het terugbetalen van toeslagen dat het lastig is om geld dat je te veel hebt gekregen apart te houden. Al is het maar omdat mensen vaak niet weten dat het teveel was.’ Het nu snel verstrekken van de Tozo brengt dus risico’s mee als mensen het niet kunnen terugbetalen.

Economische crisis

Ook wordt er een stevige economische crisis verwacht. ‘En bij elke economische crisis stijgt het aantal mensen in armoede en het aantal mensen in de (problematische) schulden’, weet Olsthoorn. De afgelopen jaren is er in het programma de Brede Schuldenaanpak gewerkt aan het beter oplossen en aanpakken van schulden. Olsthoorn: ‘We zullen komende tijd zien wat dat voor effect heeft.’

Lichtpuntje

Gelukkig ziet Olsthoorn ook een klein lichtpuntje. ‘Het aantal mensen in armoede beweegt altijd mee met de economie. Er wordt inderdaad zwaar weer verwacht, maar ik zie nu nog geen reden om aan te nemen dat de verwachtte economische crisis zich, wat betreft het langetermijneffect op armoede, fundamenteel anders zal gedragen dan andere economische crises – ook hier gaan we weer uitkomen, al kan dit langer duren dan bij de vorige crisis.’

Lees hier de Eerste doordenking maatschappelijke gevolgen coronamaatregelen van Inger Plaisier, Martin Olsthoorn en hun collega’s.