Van achterlating kun je spreken als ouders hun zoon of dochter tegen zijn of haar wil achterlaten in of terugsturen naar het land van herkomst. Het paspoort en/of de verblijfsvergunning worden dan afgenomen om te zorgen dat het kind niet gemakkelijk terug kan keren naar Nederland. Bakker: ‘Ouders doen dit als een kind de goede naam en eer van de familie bezoedelt in Nederland. Bijvoorbeeld als een meisje te wild is of een verkeerd vriendje heeft en er over haar geroddeld wordt, of als een jongen homoseksueel is. Een andere reden om een zoon of dochter achter te laten, is een gedwongen huwelijk, bijvoorbeeld met een neef of nicht.’

Gearrangeerd huwelijk

Van huwelijksdwang spreek je als (meestal) de ouders een huwelijk arrangeren voor hun zoon of dochter en deze niet meer de vrijheid heeft of voelt om nee te zeggen tegen het huwelijk. Een gearrangeerd huwelijk hoeft niet per se een gedwongen huwelijk te zijn. Bakker: ‘In sommige culturen bepalen ouders traditioneel gezien wie de beste partner voor hun kind is. Dit doen ze onder meer op basis van iemands achtergrond, familie en vermogen omdat ze vinden dat trouwen op basis van verliefdheid niet verstandig is. Een gearrangeerd huwelijk is dus niet verkeerd, maar een kind moet het wel aan kunnen geven als hij of zij het niet ziet zitten of een ander op het oog heeft. Kan dat niet? Dan verandert een gearrangeerd huwelijk in huwelijksdwang.’

Het wetsvoorstel dat regelt dat buitenlandse huwelijken met jonge meisjes in Nederland niet erkent, is versneld afgehandeld door de Eerste Kamer. Lees meer >>

Cijfers

Exacte cijfers die laten zien hoe vaak huwelijksdwang voorkomt, zijn er niet. Dat komt met name omdat veel gevallen niet bekend zijn of gemeld worden. Bakker: ‘In 2011 en 2012 werden 181 gevallen van huwelijksdwang gemeld. Op basis van een beredeneerde schatting vermoeden we dat het daadwerkelijke aantal tussen de 674 en 1914 ligt. Wat betreft achterlating schatten we dat er tussen de 364 en 1631 gevallen zijn geweest in die periode.’

Signalen

Wat kunnen professionals doen tegen achterlating en huwelijksdwang? Ten eerste is voorkomen natuurlijk altijd beter dan genezen. Daarom is het vooral belangrijk dat professionals letten op signalen die kunnen wijzen op komende huwelijksdwang en achterlating. Al is dat niet altijd even makkelijk. Bakker: ‘Soms hebben jongeren een vermoeden dat ze uitgehuwelijkt of achtergelaten worden. Er kunnen dan gedragsveranderingen optreden. Een jongere kan bijvoorbeeld een andere houding krijgen, meer in zichzelf gekeerd raken of vriendschappen verbreken. Ook het feit dat jongeren ineens dagelijks van school gehaald worden door een familielid of aan banden worden gelegd door ouders kan wijzen op huwelijksdwang of komende achterlating.’ Volgens Bakker is het heel belangrijk dat professionals dergelijke signalen serieus nemen. Een jongere zal zelf namelijk vaak niet aankaarten dat er misschien iets mis is. ‘Uit loyaliteit zullen ze hun ouders niet snel aangeven. Die staan namelijk ook onder druk van de gemeenschap en familie en de jongeren willen hen dus niet in een vervelende situatie brengen. Als docent, hulpverlener of politieagent moet je dus heel zorgvuldig met zulke situaties omgaan. Maar doe het, want je krijgt vaak maar één kans.’

Handelen

Lang niet altijd zijn er van tevoren duidelijke signalen dat er huwelijksdwang of achterlating aan zit te komen. Dan komen professionals er vaak pas achter als het al te laat is. Toch is het belangrijk om ook dan actie te ondernemen. Bakker: ‘Als een leerling na de zomer niet terugkeert op school, meld dit dan bij Veilig Thuis. Veilig Thuis kan dan onderzoek doen, eventueel samen met de politie. Blijkt dat een jongere inderdaad in het buitenland zit, dan kan Veilig Thuis het Landelijk Knooppunt Huwelijksdwang inschakelen. Deze organisatie heeft contacten met onder meer de IND, verschillende ambassades en het ministerie van Buitenlandse Zaken. Zij kunnen zich inzetten om een jongere terug te halen.’ Toch blijkt dit in de praktijk niet gemakkelijk. De Nederlandse ambassade kan bijvoorbeeld zorgen voor reisdocumenten, maar vaak zijn de jongeren achtergelaten bij een familie die ze niet zomaar zal laten gaan. ‘Voorkomen is dus altijd beter dan genezen. Daarom is er ook een noodplan voor jongeren die vooraf al bang zijn. Ze kunnen dan bijvoorbeeld zorgen dat ze kopieën van belangrijke papieren hebben en belangrijke telefoonnummers, zoals dat van de ambassade, bij zich hebben.’

Voorlichtingsbijeenkomsten

Het ministerie van Sociale Zaken heeft een extra budget beschikbaar gesteld om voorlichtingsbijeenkomsten te organiseren voor de gemeenschappen waarin huwelijksdwang en achterlating voorkomen. Dit budget wordt beheerd door Kennisplatform Integratie & Samenleving. Hier kunnen organisaties een bijdrage aanvragen.

Meer informatie over dit onderwerp? Kennisplatform Integratie & Samenleving heeft een factsheet beschikbaar gesteld over huwelijksdwang.