Door Carolien Stam – Moet de professional die bij de multiprobleemgezinnen een voet achter de voordeur krijgt, controleren of er meer tandenborstels in de badkamer staan dan ‘de bijstand’ toestaat? Nee, hulpverleners moeten opstaan en onwerkbare beleidsregels aan de kaak stellen, was een veelgehoord standpunt. Instellingen moeten professionals ondersteunen bij morele oordeelsvorming en ‘moresprudentie’organiseren.

Grenzen
Het Welzijnsdebat 2008 ‘Moraliseren moet!’stond in het teken van morele dilemma’s die professionals in hun werk tegenkomen. Verschillende sprekers tartten het publiek met scherpe stellingen over de grenzen van beroepskrachten in de hulpverlening. Stellingen als: ‘Instellingen laten hun professionals moreel in de kou staan’ en ‘Overheidsbemoeienis met het gezin leidt ertoe dat steeds meer mensen jeugdzorg zien als Big Brother’.

Stellingname
‘Neem vaker moreel stelling tegenover beleidsmakers en opdrachtgevers,’ vindt Tineke van Uden, tot voor kort werkzaam bij Maatschappelijk Werk Dommelregio. Professionals moeten kritischer staan tegenover hun uitvoerende taken en in het geweer komen als die hun morele waarden overschrijden, vindt zij.

Moresprudentie
Die morele waarden moeten dan wel eerst duidelijk zijn binnen de beroepsgroep en in de instelling. Daarom dienen organisaties ervoor te zorgen dat professionals de ruimte en de tijd hebben om morele keuzes met elkaar te bespreken, stelt Lia van Doorn, lector Innovatieve Maatschappelijke Dienstverleningin Utrecht.

Op die manier kunnen normen, analoog aan de jurisprudentie in het recht, worden vastgelegd in een zogeheten ‘moresprudentie’, aldus Van Doorn. Deze database met uitspraken en bewezen interventies in de hulpverlening, is ook denkbaar binnen andere beroepsgroepen en instellingen.

Piketpalen
Is het niet de taak van de overheid om duidelijke morele piketpalen te slaan? Immers, normen komen voort uit maatschappelijke discussies. Zeker wel, betoogde Hans Boutellier, hoogleraar en directeur van het Verwey-Jonker Instituut. Hij was verbaasd over zoveel ‘anti-etatisme’ onder de aanwezige professionals.

‘Het is gek dat de welzijnswerker zelf zegt: “die maatregel van de overheid gaat mij te ver”. Boutellier was kritisch over het anti-overheidsuitgangspunt van veel sprekers, en tegelijk ingenomen met de daaropvolgende discussie. ‘Hier blijkt wel dat de sector zich erg druk maakt over de maatschappelijke problemen.’

Murw geslagen

Jacko van der Meulen, manager bij Altra (jeugdzorg en speciaal onderwijs), betoogde dat zijn medewerkers, ondanks of juist dankzij de intensieve beleidsbemoeienis, de weg kwijt zijn: ‘De jeugdzorgmedewerker weet niet meer waar de grens ligt van verantwoorde opvoeding.’

Murw geslagen door de druk die op de sector wordt uitgeoefend, kiezen de werkers voor veiligheid boven alles. Van der Meulen: ‘Het aantal ondertoezichtstellingen in Amsterdam is verdubbeld. Onze professionals smeken om duidelijke normen.’

Meldingsplicht
Dat duidelijkheid voor uitvoerders ook nieuwe morele problemen oplevert, bleek uit het verhaal van Crista Vonkeman, bestuurder van welzijnsorganisatie Disckin Rotterdam. Daar is de meldingsplicht voor signalen van huiselijk geweld en kindermishandeling ingevoerd. Wie niet meldt, wordt verantwoordelijk gesteld.

‘Leidsters in de kinderopvang, die een moeder met blauw oog ’s ochtends ontmoeten, komen voor grote problemen te staan. Moeten ze melden en bang zijn dat de echtgenoot ze achterna komt. Veel werkers hebben andere normen over wat wel en niet onder huiselijk geweld valt. Wie moet melden en hoe moet je dat doen?’

Worstelen
Tijdens het debat werd in ieder geval duidelijk dat professionals in veel situaties in hun werk bewust of onbewust voor morele dilemma’s komen te staan. ‘Professionals worstelen er vooral mee. Ze koersen dan vooral op hun intuïtie en op ervaring,’ denkt lector Lia van Doorn. ‘Maar dat is niet controleerbaar en niet effectief. Het onderstreept de noodzaak tot ondersteuning van die professionals bij hun morele oordeelsvorming.’