‘Als een moeder op de school naar mij toekomt met een idee voor balletles voor kinderen, zeg ik: zoek er wat ouders en kinderen bij en dan ga ik op zoek naar een balletdocent.’ Waarna Dorothé Lucassen vervolgens haar kunstenaarsnetwerk afloopt, binnen de wijk of in Utrecht. Lucassen is de oprichter en de spil van Het Wilde Westen, een particulier initiatief om cultuur- en kunstactiviteiten te stimuleren in de wijk Oog in Al in Utrecht-West. ‘Er zijn genoeg kunstenaars te vinden in de omgeving,’ is haar ervaring, ‘het mooiste is als de mensen zelf aanbieden iets te organiseren.’

Vandaag zijn de laatste voorbereidingen aan de finaleavond van ‘poprivals’, voor jongeren van 12 tot 14 jaar, in volle gang. Samen naar de finale kijken op een groot scherm, samen stemmen op het idool, een verrassingsact en een disco. ‘We moeten iets met een satelliet verzinnen,’ oppert vrijwilligster Helen. ‘Kunnen we niet iemand vragen met een caravan?’ vraagt jongerenwerker Marco, ‘die hebben allemaal een schoteltje.’ ‘Of we vragen RTL-4 of ze de avond willen sponsoren door een schotel beschikbaar te stellen? ‘Hoe doen we de publiciteit?’ ‘Directe mailing en ik ga wel met een paar flyers de scholen in,’ besluit Helen. Ank biedt aan een paar brieven in de buurt rond te brengen, ‘Als ik naar de bakker loop, dat scheelt weer postzegels.’ Er worden knopen doorgehakt: wie de flyer schrijft, de opmaak doet, wie kopieert en wie alles verspreidt.

Communiceren

Mensen uit de wijk ontmoeten elkaar bij de activiteiten die ze zelf initiëren. Door de bewoners ook zelf de verantwoordelijkheid te geven voor wat ze willen organiseren, blijven ze betrokken, komen ze elkaar tegen, leren ze elkaar kennen. De bewoners van Oog in Al nemen zelf het initiatief voor een activiteit, organiseren een netwerk van belangstellenden en vervolgens probeert Dorothé Lucassen de voorzieningen te regelen. Dat is sociale cohesie, is de ervaring van Lucassen. Vanwege haar rol in de verbetering hiervan heeft Het Wilde Westen de Hevo Prijs voor het beste wijkinitiatief gekregen. Hevo is een organisatie voor onderzoek en advies op het gebied van wonen en huisvesting.

Zes jaar geleden begon Lucassen, die als theaterwetenschapper heeft gewerkt bij verschillende gezelschappen, een theaterklasje op de school van haar dochter. Binnen een jaar had ze vijf groepen. ‘Ik kwam andere ouders tegen die hun kind op muziekles wilden doen, maar daarvoor was in de wijk geen gelegenheid. Ik kwam kunstenaars tegen die wel les wilden geven en dacht: die kan ik bij elkaar brengen. Op zoek naar subsidie kwam ik bij de gemeente. Een ambtenaar noemde me “een kunstmakelaar”. Uiteindelijk kwam subsidie uit het Fonds Sociale Integratie van de gemeente.

Het Wilde Westen organiseert cursussen op het gebied van dans, muziek, theater, fotografie of literatuur. Voor alle leeftijden. Kunstenaars geven workshops en lessen. Alle docenten krijgen betaald, op freelance basis. De cursisten betalen de kostprijs. Het Wilde Westen draait dan ook volledig op cursusgeld.

Vijf jaar later telt Het Wilde Westen zo’n tweehonderd cursisten, een tiental kunstdocenten – zoveel mogelijk uit de wijk – en zo’n veertig vrijwilligers. ‘Kunst is vooral ook een manier van communiceren,’ verduidelijkt Dorothé Lucassen de rol van het project in de wijk. ‘Als mensen iets met elkaar doen, wekelijks en met veel plezier, dan ontstaat er een binding met elkaar. Bij kunstzinnige activiteiten praat je juist veel met elkaar, moet je je persoonlijkheid laten zien. Dat is communicatie. Je kunt geen theaterproductie of muziekuitvoering maken als je niet samenwerkt.’

Wijkgericht

Oog in Al kent op het eerste gezicht geen sociale problemen. De wijk is erg wit, goed opgeleid en aan de huizen te zien zitten de bewoners niet op het bestaansminimum. Dat is precies de reden waarom er op welzijnsgebied niets in de wijk werd gedaan. Alle welzijnsactiviteiten – en het bijbehorende geld – concentreerden zich vooral op de omliggende wijken waar achterstandsbuurten wel aandacht nodig hadden. ‘Het is natuurlijk niet zo vreemd dat subsidiegeld wordt besteed aan wijken waar zich problemen voordoen,’ verklaart Marjo Dörr van de welzijnsorganisatie Portes, die in Utrecht-West actief is. ‘De bewoners van Oog in Al hadden het gevoel dat de gemeente niks voor hen deed,’ vertelt Lucassen. ‘Het heeft me moeite gekost subsidies aan te vragen, want dan moet je iets met groepen doen die minder bedeeld zijn. Ik heb geprobeerd een netwerk te organiseren voor kinderen in het asielzoekerscentrum hier in de wijk. Maar het is heel moeilijk die kinderen te begeleiden, laat staan vast te houden.’

Inmiddels heeft ook Oog in Al een sociaal-cultureel probleem: hangjongeren die overlast geven. Althans, het aantal meldingen van overlast is in twee jaar verdubbeld, weet Gerry Quist van het gemeentelijk wijkbureau West. Dus had de gemeente bedacht dat activiteiten moesten komen om ouderen en jongeren dichter bij elkaar te brengen. Welzijnsorganisatie Portes voert het project uit en zoekt de samenwerking met Het Wilde Westen. Maar dat wil niet erg vlotten, volgens Lucassen. ‘Een projectmedewerker van Portes legde een lijst met activiteiten op tafel. Het meeste daarvan deden we al. Toen was de vraag of ik een deel van de activiteiten op me kon nemen, maar dat kan ik er niet nog bij doen.’

Het samenwerkingsprobleem komt eigenlijk neer op een verschillende aanpak, denkt Dorothé Lucassen. ‘De welzijnsorganisatie bedenkt een project op kantoor, dat is gericht op specifieke doelgroepen en niet per se past bij de wijk. Wij werken juist vanuit de bewoners en gericht op het totaal van de wijk. In ons koor bijvoorbeeld zingen 25 vrouwen van jong tot oud. Daar ontmoeten zij elkaar.’

Marjo Dörr van Portes kan niet precies aangeven waar het fout gaat. ‘We willen heel graag samenwerken, want Dorothé is een belangrijke spil in de wijk.’ Het verschil met de werkwijze van Het Wilde Westen zit volgens Dörr vooral in het doel: ‘Voor Het Wilde Westen is de culturele activiteit het doel. Voor ons is het een middel voor een ander doel: oud en jong samen te brengen.’ Daarom is het project “Samen verder” ook in Oog in Al opgezet, verklaart Dörr. ‘Het idee is om een film te maken die is gericht op de vraag: “Van wie is de buitenruimte?” Daarvoor wordt een methodiek gebruikt: intergenerationeel werken. De activiteiten liggen op het terrein van Het Wilde Westen. Het is logisch dat we samenwerken.’

Oog in Al kent ook een hoekje in de wijk waar de huizen goedkoop zijn en de meeste inkomens op het bestaansminimum liggen. Deze buurt, De Halve Maan, ligt door een drukke tweebaansweg gescheiden van het welvarende deel van de wijk. Welzijnsorganisatie Portes heeft hier een buurtcentrum en organiseert er de – gesubsidieerde – activiteiten. Inmiddels zijn er plannen – en 1,1 miljoen euro – voor een multifunctioneel centrum in Oog in Al en De Halve Maan-buurt scoort hoog omdat het buurtcentrum er ook al zit. Het Wilde Westen moet medio 2006 uit haar huidige verblijf: het kantoorpandje naast de oude Sojafabriek en zoekt dus ook een nieuw onderkomen.

‘De locatie in De Halve Maan-wijk is niet gunstig,’ zegt Dorothé Lucassen, ‘juist vanwege die drukke rondweg, waar je niet zomaar je kinderen overheen stuurt.’ En sinds de aanranding van twee meisjes bij het buurtcentrum, zijn de bewoners van Oog in Al helemaal niet meer gerust op deze locatie.

Lucassen probeert ook de wijk De Halve Maan meer te betrekken bij de activiteiten van Het Wilde Westen. ‘Daar blijken ook kunstenaars te wonen die het prima naar hun zin hebben, een fotografe, een beeldend kunstenaar een dichter, musicus. Ik heb de vraag bij ze neergelegd: “Wat zou jij willen laten zien over jouw leefomgeving?” Om mensen met elkaar in contact te laten komen moet je inspelen op wat er in de wijk is, wat dáár ontstaat en dat verder ontwikkelen.’