De overheid wil dat meer mensen gaan werken. Ook groepen in de samenleving die voorheen minder vaak participeerden, wordt verwacht dat zij meedoen op de arbeidsmarkt. Denk bijvoorbeeld aan vrouwen, ouderen en mensen met een arbeidshandicap. Als mensen (meer) betaald werk verrichten, vraagt dit ook meer van hen op andere terreinen. Werken, zorgen en leren zijn immers onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Wmo

Door de stijging van de arbeidsdeelname neemt het aandeel mensen dat betaald werk combineert met zorgtaken toe. Daarbij vragen veranderingen in het zorgbeleid, zoals de invoering van de Wmo in 2007, meer eigen verantwoordelijkheid van de burger in de zorg voor naasten. Bovendien wordt scholing van werkenden steeds noodzakelijker geacht om werkenden tot aan de pensioenleeftijd een plaats te laten houden op de arbeidsmarkt. De overheid vraagt burgers dus meer te werken, meer te zorgen én meer te leren. Het SCP ging na hoe dit beleidsstreven in de praktijk uitpakt.

Werken

Betaald werk heeft een steeds belangrijkere plek gekregen in de samenleving. De afgelopen decennia steeg het aandeel personen met betaald werk vooral onder vrouwen en ouderen. Door de economische crisis nam het aandeel mensen met werk wat af, maar dat geldt niet voor 55-plussers. Zelfs na de crisis stijgt het aandeel ouderen met betaald werk nog steeds: van 56 procent in 2008 tot 60 procent in 2014. Ook combineren steeds meer werkenden verschillende banen, is het aantal werknemers met een flexibel contact gestegen en wordt er meer gebruik gemaakt van tijdelijke aanstellingen. Een flexibele arbeidsmarkt zou de inzetbaarheid van werknemers moeten vergroten, maar het werkloosheidsrisico voor mensen met een flexibel contract is vier keer zo groot als dat voor mensen met een vaste aanstelling.

Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) vindt één op de zeven mantelzorgers dat de zorg die zij verlenen zeer zwaar of overbelastend is. In totaal gaat het dan om bijna 290.000 mantelzorgers. Lees meer >>

Zorgen

Steeds meer werkenden staan voor de opgave om mantelzorg te verlenen naast hun vaak drukke baan. In 2014 gaf achttien procent van de werkenden mantelzorg, een stijging van zes procent ten opzichte van 2004. Het combineren van werk en (mantel) zorg gaat niet altijd zonder slag of stoot. Eén op de vijf werkenden met een zorgtaak ervaart combinatiedruk. Zij hebben moeite hun betaalde werk te combineren met zorg. Verder liet eerder onderzoek al zien dat de combinatie van mantelzorg en betaald werk tot een hoger ziekteverzuim leidt.

Leren

De overheid wil dat werkenden blijven leren om ‘duurzaam inzetbaar’ te zijn tot aan hun pensioen. Scholing van werkenden nam echter niet toe: in de periode 2004-2014 bleef het aandeel werkenden dat recent een opleiding of cursus had gevolgd stabiel rond de veertig procent. Dit komt niet overeen met het belang dat de overheid hecht aan een toename van scholing voor de duurzame inzetbaarheid van werkenden. Groepen met een zwakke arbeidsmarktpositie, zoals ouderen, laagopgeleiden, mensen met een slechte gezondheid en mensen met een flexibel arbeidscontract, volgen de minste scholing. De overheid verkent een mogelijkheid waarbij werknemers verplicht worden om tijd en geld te sparen voor scholing. Het is echter niet duidelijk of een verplichting tot scholing voor iedereen haalbaar en zinvol is.

Zelfredzaamheid

Participeren op de arbeidsmarkt is de afgelopen decennia steeds meer de norm geworden. En ook in andere domeinen lijkt zelfredzaamheid steeds meer uitgangspunt te worden. Zo moet (mantel)zorg in eerste instantie in eigen kring geregeld worden. Ook als het gaat om scholing ligt de verantwoordelijkheid steeds meer bij de burger.

Grenzen

De overheid wil dat mensen steeds meer gaan werken, zorgen en leren. Het stapelen van werken, zorgen en leren kent qua tijdsbeslag en belasting echter zijn grenzen en de combinatie lijkt niet voor iedereen haalbaar. De maatschappij lijkt hier ook nog geen antwoord op de hebben. Want hoe voorkomen we dat mensen klem komen te zitten tussen verschillende verplichtingen? En wat heeft prioriteit? Verdienen andere vormen van participeren, zoals vrijwilligerswerk, wellicht dezelfde waardering vanuit de samenleving als betaald werk? Het blijft belangrijk dat werkgevers, werknemers en overheid gezamenlijk het debat blijven voeren over hoe het samenspel van werken, zorgen en leren er in de toekomst uit moet komen te zien. 

Lees het hele artikel in Sociaal Bestek van oktober/november >>