Dat een kleine groep plannen maakt voor anderen en vervolgens mensen gaat zoeken om die plannen uit te voeren, is al zo’n honderd jaar ons systeem, zegt Siegers. Ze vertelt een stukje geschiedenis. Tijdens de Industriële revolutie, rond 1850-1920, leek de sfeer in Nederland wel een beetje op het huidige gevoel in de samenleving. Een kantelperiode wordt altijd gekenmerkt door elementen als onzekerheid, chaos, een collectief unheimisch gevoel, een enorme dynamiek en conflicten tussen de bestaande en nieuwe orde.

Weerstand

Een kleine groep mensen het vertrouwen geven om voor ons te denken leek in die laatste grote transitieperiode heel verstandig. Langzaam raakte iedereen gewend aan het systeem. Maar inmiddels hebben we er allemaal vooral last van, zegt Siegers. ‘Mensen willen weer eigenaarschap over de dingen die belangrijk voor hen zijn. De weerstand groeit tegen het feit dat sommige mensen bepalen en anderen vooral moeten uitvoeren en de gevolgen van de besluiten ondervinden. Dat zien we in de gehele samenleving: in de zorg, in de politiek, in de zorg, in het onderwijs en in organisaties.

‘Keukentafelgesprek is een doodlopende route’

In zorg en welzijn zijn de afgelopen jaren al meerdere routes bewandeld, gaat Siegers verder. Maar geen van die routes is volgens haar de juiste. Er was de oude route, waarin de zorgvraag werd beoordeeld, hulpverleners een plan maakte en samen met de zorgvrager dit plan uitvoerde. Toen kwam het keukentafelgesprek, een onderdeel van de volgens Siegers doodlopende route. Waarom doodlopend, de cliënt krijgt toch de regie en het netwerk wordt toch geactiveerd? ‘De omgeving kan nu niet meebepalen en mag alleen uitvoeren. Er is geen eigenaarschap bij deze mensen’, zegt Siegers.

Vaker in gesprek gaan met betrokkenen

Met eigenaarschap bedoelt ze: het mogen meedenken én meebesluiten over wat er speelt en van daaruit willen mensen ook bijdragen en verantwoordelijkheid nemen voor de bij hen passende oplossingen. ‘We moeten gerichter zoeken naar alle mensen die betrokken zijn. En we moeten vooral met hen in gesprek gaan over hoe zij over besluiten denken’, zegt Siegers. Hoe precies? ‘Vooral door te beseffen dat er altijd mensen zijn die wakker liggen van de problemen van anderen, die hebben ook ideeën en daar komen we achter door hen de juiste vragen te stellen.’

Praktijkvoorbeeld Nieuwe Route

Siegers geeft een voorbeeld van de praktijk van de Nieuwe Route. ‘Nu gaat het gesprek met de cliënt nog vaak als volgt: een hulpverlener vraagt aan Pieter, die al jaren verslaafd is aan alcohol: “Hoe zie jij de toekomst voor je en welke stappen wil je daarin zetten?” En vervolgens “En wie kan daarin iets betekenen?” Cliënten met complexe problematiek als een verslaving zullen dan best vaak antwoorden dat ze niemand kunnen bedenken. Want ze schamen zich, ze hebben misschien mensen teleurgesteld, willen hun naasten niet belasten, enzovoort. En vaak houdt het gesprek over de omgeving dan op.’

Juiste vragen stellen

Zonde, want met de juiste vragen aan Pieter kom je wél bij de mensen die willen meedenken, vervolgt Siegers. ‘Vraag Pieter bijvoorbeeld: “Van welke mensen vind jíj het belangrijk dat het goed met ze gaat?” of “Voor wie sta jij altijd klaar als ze je bellen?” Je kunt zelfs vragen wie er last heeft van zijn gedrag. Zo zijn er veel vragen die je kunt stellen. Het belangrijkste is dat je de vragen stelt die gaan over wat ik de bovenkant van eigenaarschap noem: vragen die gaan over meebesluiten, meedenken, ideeën opperen.’

Hoe verbreed je de kring die wil meebesluiten?

Stel dat Pieter 3 mensen noemt, dan kun je bij alle drie gaan verkennen of de kring verbreed kan worden. Zijn beste vriend weet misschien nog een of twee voetbalvrienden van vroeger die zich afvragen hoe het nu met Pieter gaat. Zijn favoriete tante met wie hij nog goed contact heeft, weet vast dat zijn andere tante meerdere keren heeft gezegd dat ze niks meer met hem te maken wil hebben. Maar de tantes weten ook van elkaar dat ze wakker liggen van het lot van Pieter. Dus misschien wil de andere tante toch wel meedenken?

Zo kun je steeds meer mensen ontmoeten die zich verantwoordelijk voelen voor Pieter. Met deze mensen voer je vervolgens voorbereidende gesprekken, en uiteindelijk wordt er een kringgesprek gevoerd waarin gezamenlijk een plan kan worden opgesteld. De aanpak van de Nieuwe Route voorkomt dat alleen professionals en cliënten plannen maken.

Anders denken, anders organiseren, anders doen

Deze kanteling vraagt om anders denken, anders organiseren en anders doen. De Nieuwe Route werkt dus alleen als het ook goed georganiseerd wordt. Gemeenten, zorgorganisaties en andere betrokken partijen pakken dan deze handschoen op. Dat organiseren wordt nog wel eens vergeten, weet Siegers. ‘Er zijn trainingen in de beschreven gespreksvoering, maar je bent er niet met zo’n training. Overheden moeten de professionals de tijd en het vertrouwen geven om met de mensen in de samenleving besluiten te nemen. Vooraf faciliteren en niet pas achteraf reageren. De denkfout die we hierin maken is wel hardnekkig, net als met fastfood: we weten dat het niet gezond is, maar het is vaak de snelste oplossing om even geen honger meer te hebben. Maar als je gezond wilt leven moet je toch de tijd nemen voor gezondere maaltijden, dat is in het sociaal domein net zo.’