Door Aart Verschuur – Eigenlijk is de huidige situatie precies wat de gemeente Rotterdam beoogde. Thuiszorg Rotterdam is buiten de boot gevallen bij de aanbestedingsprocedure voor huishoudelijke hulp. De aanbestedingsprocedure is gemeenten verplicht opgelegd door de Wet Maatschappelijke Ondersteuning Rotterdam (WMO).

De combinaties Humanitas/De Stromen en Laurens/Evean – niet de minste partijen – mikten op een deel van de markt van Thuiszorg Rotterdam maar gingen er, ook tot hun eigen verrassing, met de hele buit vandoor. Thuiszorg Rotterdam had voor 18 miljoen euro hoger ingetekend dan de concurrentie. Dit verschil wordt vooral veroorzaakt door de inzet van wat ouder (lees: duurder) en beter geschoold personeel.

De gemeente Rotterdam is bewust snel met de wet maatschappelijke ondersteuning Rotterdam-aanbesteding aan de slag gegaan, vertelt Jantine Kriens, PvdA-wethouder voor zorg en welzijn in Rotterdam. Kriens: ‘Juist Rotterdam moet aanbestedingen goed kunnen uitvoeren en we zijn er daarom snel mee aan de slag gegaan. We wilden de pijn direct ervaren, zodat wij recht van spreken hebben als het gaat om de scherpe kanten van de WMO en reparatie van de wetgeving.’

Prijs/kwaliteit wet maatschappelijke ondersteuning Rotterdam

Ondanks enkele door de rechter gesignaleerde schoonheidsfoutjes is wethouder Kriens trots op de Rotterdamse aanbestedingsprocedure. Er is hierin aangestuurd op een goede prijs/kwaliteitverhouding. ‘Bewijs daarvoor zijn de schoonmaakbedrijven die zich direct uit de aanbesteding hebben teruggetrokken nadat ze het bestek van de gemeente hadden gezien.’

Kriens vindt niet dat het feit dat nu minimaal 2.000 thuiszorgmedewerkers moeten vrezen voor hun baan, op het bordje van de gemeente moet worden gelegd. De winnaars van de aanbesteding bieden volgens haar immers kwaliteit tegen een lagere prijs.

‘Het betekent inderdaad dat een deel van de vrouwen bij de winnende thuiszorgorganisaties in een alfahulp-rechtspositie komt te verkeren. Maar dat is iets wat in CAO’s moet worden geregeld. Uiteindelijk maken werkgevers en werknemers die afspraken met elkaar. We zijn als gemeente bereid de gevolgen van verbeterde afspraken te dragen en we willen thuiszorgmedewerkers helpen – het liefst met steun van de rijksoverheid – met een opstapje naar werk elders in de zorg. Want het is niet zo dat wij mensen de straat op willen sturen.’

Achter de geraniums

De straat op, waarna eenmaal thuis aangekomen de geraniums wachten. Dat is het lot dat als een dreigende wolk boven ruim 2.000 medewerkers van Thuiszorg Rotterdam hangt, melden zowel de vakbonden als de directie van de Rotterdamse thuiszorgorganisatie. ‘Ontslag hangt vanaf januari 2008, na het overgangsjaar 2007, in de lucht’, stelt vakbondsbestuurder Margriet de Lange van CNV Publieke Zaak.

‘De winnende partijen zijn niet genegen om medewerkers van Thuiszorg Rotterdam over te nemen. Die verplichting had, net als bij het openbaar vervoer, in de WMO-wetgeving moeten worden geregeld. Het had overigens ook in het bestek van de gemeente Rotterdam kunnen staan. In dat geval hadden nooit de prijzen kunnen worden geoffreerd van de winnende aanbieders.’

Volgens de vakbondsbestuurder hebben de winnaars meegedongen voor een klein stukje van de Rotterdamse zorgmarkt, die in totaal twee miljoen thuiszorguren omvat. ‘Als je slechts naar duizend uur huishoudelijke verzorging meedingt, hoef je inderdaad nauwelijks rekening te houden met overhead en scholing. Dat haal je dan wel uit je bestaande bulk. Ze hebben echter nu alles binnengehaald, voor 13,98 euro per uur. Dan is er geen ruimte meer voor coördinatie of om iemand de telefoon te laten aannemen. Dus gaan de winnaars verlies lijden.’

Geen zorgverplichting wet maatschappelijke ondersteuning Rotterdam

Of liever gezegd: worden de cliënten de dupe. Want in het bestek van de gemeente Rotterdam is geen zorgverplichting opgenomen. Meldt wethouder Kriens nog trots dat het Rotterdams bestek uitgaat van ‘direct zorg voor zes weken, zonder indicaties en binnen 48 uur’, volgens het CNV is slechts vastgelegd dat binnen 48 uur alleen een intake moet plaatsvinden. De Lange: ‘Het daadwerkelijk structureel leveren van zorg is niet afgesproken. Tussen intake en zorglevering kan ook drie maanden zitten. Of het komt helemaal niet.’

De vakbondsbestuurder is kwaad op de gemeente, die rept van ‘het uitonderhandelen van andere rechtspositionele constructies’ met de werkgevers over de rechtspositie van thuishulpen. ‘Er komen geen constructies. Het wordt gewoon ontslag. En de verantwoordelijkheid daarvoor ligt bij de gemeente Rotterdam. Thuishulpen worden door de mangel gehaald. Ze kunnen “kiezen” voor WW of een soort Bèta-constructie waarbij hun inkomen zakt van maandelijks 1.700 euro naar 1.300 euro.’

Anders opschudden

Ook voorzitter Jan van Ruitenburg van de cliëntenraad van Thuiszorg Rotterdam heeft te doen met “zijn” thuiszorgers, ‘hoewel dat niet mijn eerste verantwoordelijkheid is. De cliëntenraad ging uit van het wegsnijden van stukjes van de zorg, maar ging er niet vanuit dat Thuiszorg Rotterdam compleet buiten de boot zou vallen.’ Volgens Van Ruitenburg bewijzen alle kwaliteitsonderzoeken dat Thuiszorg Rotterdam prima voldoet. Maar zelfs tien overlegmomenten van de cliëntenraad met het huidige management konden niets aan de situatie veranderen.

‘We hebben het gevoel dat de kwaliteit van de Rotterdamse zorg achteruit zal gaan. Meer huishouden, minder zorg. Wij zien het met lede ogen aan, want bij goede thuiszorg hoort ook preventie. Waarbij geschoolde medewerkers zien aankomen dat cliënten méér nodig hebben dan huishoudelijke hulp. Een goede thuishulp moet kunnen reageren op komende ontwikkelingen en dat doen eenvoudige huishoudelijke hulpen niet.’
Van Ruitenburg heeft sterke kritiek op wethouder Kriens die het wel een goed idee vond om de zaak eens flink op te schudden bij Thuiszorg Rotterdam, de bijna-monopolist die 85 procent van de Rotterdamse thuiszorgmarkt in handen had. ‘Opschudden had ook op andere wijze gekund, bijvoorbeeld door dit reeds vóór aanvang van de aanbestedingsprocedure bij de directie van Thuiszorg Rotterdam aanhangig te maken’, aldus Van Ruitenburg.

Curator

Eric Hisgen is sinds 1 januari van dit jaar bestuurder van Zorggroep STR en aandeelhouder van Thuiszorg Rotterdam. Halverwege de jaren negentig was hij dat ook al, daarna is hij interim-manager in de zorg geweest. Een paar maanden geleden werd hij opnieuw voor de functie gevraagd.

Wat trof hij aan bij Thuiszorg Rotterdam naast ontreddering? ‘Heel interessant, er was geen enkele beleving dat de zaak definitief verloren was’, vertelt Hisgen. ‘Het had niet te maken met arrogantie, meer met een beperkt voorstellingsvermogen. Ongeveer hetzelfde als PTT Post ooit heeft doorgemaakt. De medewerkers van dit bedrijf konden zich ook niet voorstellen dat anderen post in de Biesbosch zouden gaan bezorgen.’

Monopolist

Kortom, Hisgen trof het gedrag van een monopolist aan, die wist dat er verplicht moest worden aanbesteed. Maar die ook overtuigd was van de eigen, scherpe aanbieding en zich vervolgens uitsluitend nog wilde onderscheiden op kwaliteit. ‘Uiteindelijk’, zegt Hisgen, ‘gaat het niet primair om kwaliteit maar om geld. Met name de top dacht dat Rotterdam niet zonder Thuiszorg Rotterdam kon. De werkvloer is vooral met de gevolgen geconfronteerd.’

En die zijn groot. Want mocht een deel van de medewerkers worden ontslagen, dan zullen zij zeker een beroep doen op wachtgelden en waar moet Hisgen dan het geld vandaan toveren? ‘In het meest zwarte scenario moeten we een reorganisatie doorvoeren, waarin de banen van zeker 2.000 mensen op de tocht staan. Met een groot beroep op wachtgelden lopen we een risico voor de totale bedrijfsvoering. Want ik moet het financieren vanuit de AWBZ, vanuit verpleging en verzorging. En dan gaat het “nat” en glijdt het alle kanten op. In die situatie ben ik geen bestuurder meer, maar komt er een curator.’

Arbeidspool

Hisgen probeert er echter alles aan te doen om dit scenario te voorkomen. Oplossingen die ook van belang zijn voor de kwaliteit van de Rotterdamse zorg. ‘Door de uitslag van de aanbestedingen is het zeer de vraag of de huidige kwaliteit van extramurale verpleging en verzorging kan worden gehandhaafd. Want de overhead daarvan is gebaseerd op een groot volume van geld. Daarnaast leveren we in de stad onrendabele voorzieningen, zoals nachtelijke verpleegkundigen op de huisartsenposten en cleanteams die huizen schoonmaken voordat huishoudelijke hulp kan starten.’

Snijden in onrendabele voorzieningen. Het zijn geen dreigementen, want daar houdt Hisgen niet van. Sterker, hij blijft op zoek naar samenwerking met gemeente en andere zorgaanbieders. Hij heeft zijn medewerkers tot de zomer om tijd gevraagd om met oplossingen te komen. Ook heeft Hisgen zijn problemen ingebracht bij werkgeversvereniging Actiz, die moet gaan onderhandelen over de nieuwe zorg-CAO.

Wet maatschappelijke ondersteuning Rotterdam

Verder zou voor een deel van de medewerkers een arbeidspool, zoals die bijvoorbeeld in de Rotterdamse haven is opgezet, een oplossing kunnen zijn. Maar dit is nauwelijks te organiseren en lost het probleem van klanten en medewerkers niet op. En misschien kunnen wat landelijk toegezegde miljoenen van staatssecretaris Bussemaker lucht geven, plus wellicht een bijdrage van de gemeente die zeker bereid zegt te zijn om mee te denken over oplossingen. ‘Maar de regie hiervoor heeft de gemeente nog niet op zich genomen. Dat hoort er wel bij, want als de zaak gaat glijden zal de impact voor de stad enorm zijn.’

Dit artikel over de wet maatschappelijke ondersteuning Rotterdam stond in Zorg + Welzijn Magazine 6, juni 2007.