Vanuit het ministerie van VWS kreeg Movisie de vraag een inventarisatie te maken van digitale hulpmiddelen, ook wel zelfhulptools genoemd, voor mensen met een licht verstandelijke beperking om na te gaan of deze hen helpen langer zelfredzaam en zelfstandig te blijven. Margit van der Meulen, adviseur Thuis in de Wijk bij Movisie: ‘We kwamen erachter dat er al best wat inventarisaties zijn op dit gebied. Het leek ons daarom nuttiger de insteek van de inventarisatie te veranderen van aanbodgericht, wat voor zelfhulptools zijn er, naar vraaggericht, waar is behoefte aan als het gaat om de inzet van zelfhulptools bij zelfredzaamheid.’

Zelfbeschikking

Om antwoord op die vraag te kunnen geven, deden Van der Meulen en haar collega’s een klein kwalitatief onderzoek dat leidde tot het rapport Is digitaal meedoen mogelijk?. Tijdens het onderzoek werden er vier organisaties bezocht. In drie organisaties voerden de onderzoekers groepsgesprekken met cliënten en hun begeleiders. In de laatste organisatie werden individuele interviews met cliënten afgenomen. Van der Meulen: ‘De meest opvallende conclusie was dat het merendeel van de mensen die wij spraken, zich helemaal niet zo bewust is van het feit dat ze soms tegen hobbels aanlopen en dus ook niet bewust op zoek gaat hoe daarmee om te gaan. Dat betekent dus dat het proces de andere kant op gefaciliteerd moet worden. Kijk goed waar deze cliënten tegenaan lopen en hoe je hen kunt faciliteren om dit te beslechten. Dan werk je vanuit de gedachte van zelfbeschikking. Als buitenstaander beslissen wat nodig is, werkt niet.’

Latente vraag

Maar erachter komen waar cliënten tegenaanlopen, is volgens Van der Meulen niet zo gemakkelijk. ‘Vrijwel alle deelnemers aan het onderzoek vonden het lastig om aan te geven waar ze moeite mee hebben. Met enige ondersteuning lukte dit soms wel. Er is dus een behoefte, maar die is over het algemeen latent.’ Soms blijken vrienden, familie en begeleiders die een cliënt goed kennen, in staat om de hobbels waar cliënten tegenaanlopen boven tafel te krijgen en juist te verwoorden. Maar nog lang niet altijd. Van der Meulen: ‘Eén van onze aanbevelingen is dan ook dat professionals en mensen in het sociale netwerk van cliënten getraind worden om te leren samen een hulpvraag te formuleren en samen te kijken naar de mogelijkheid om daarmee om te gaan. Dat betekent dus dat professionals en het netwerk alert moeten zijn op mogelijke ondersteuningsbehoeften, goed moeten leren deze boven tafel te krijgen en bespreekbaar maken, maar ook kennis moeten hebben over de zelfhulptools die er zijn. Zeker in een ambulante setting kunnen zelfhulptools bijdragen aan zelfredzaamheid.’

‘E-health is vooral nuttig om patiënten gereedschappen te geven om zelf de regie te houden en te informeren over hun gezondheid en ziekte.’ Lees meer >>

Niet elk probleem heeft een oplossing nodig

Een belangrijke kanttekening die Van der Meulen en haar collega’s in het rapport maken, is dat wanneer er een probleem is, er niet altijd ook behoefte is aan een oplossing. Wees als professional dus voorzichtig in de conclusies die je trekt. ‘Zo is bijvoorbeeld “niet voldoende digitaal vaardig zijn” een probleem voor veel mensen. Maar dit vertaalt zich niet altijd in een behoefte om meer digitaal vaardig te worden. De behoeften die hieruit voorkomen, zijn verrassend verschillend. Ze variëren van “Ik wil graag dat ze Facebook makkelijker maken om te gebruiken” tot “Ik eet gewoon kant-en-klaar maaltijden omdat ik geen recepten kan opzoeken of lezen en ook niet kan koken”. Ook hier geldt dus dat als je wilt uitgaan van zelfbeschikking, je een cliënt moet laten beslissen hoe een probleem opgelost moet worden.’

Aanvulling op ondersteuning

Wel is duidelijk dat professionals vaardigheden nodig hebben om de vertaalslag te maken van (latente) behoefte naar mogelijke steun door zelfhulptools. Dat vraagt om een aanvulling op de menselijke ondersteuning die nu de standaard is. Van der Meulen: ‘Het is goed als professionals de voordelen van zelfhulptools herkennen en zich gaan bekwamen in het bespreekbaar maken van (latente) behoeften. En vanzelfsprekend ook in de beschikbare zelfhulptools en hun toepassing.’