Wat trekt jongeren met een lvb naar de criminaliteit?

‘Het zijn vaak mensen die meer moeite hebben om via de reguliere, legale weg status en respect te krijgen. Dat geldt voor veel criminelen, maar met name voor lvb’ers, ook omdat het voor hen vaak extra lastig is om een (goed betaalde) baan te krijgen. Als je geen huis kunt betalen en/of geen werk kunt vinden en/of de hele dag niks te doen hebt, dan ga je vanzelf rottigheid uithalen en op zoek naar een andere manier om wel mee te doen met de maatschappij. Helemaal als je dan nog in een omgeving zit die door materialisme verdoofd is, is snel geld verdienen in de criminaliteit erg verleidelijk.’

Door materialisme verdoofd?

‘In de burgermaatschappij word je gewaardeerd voor je vriendelijkheid, loyaliteit en integriteit. In criminele milieus krijg je waardering op een andere manier, door te laten zien dat je je dure kleding, sieraden en luxe vakanties kunt veroorloven.’

Hoe komen jongeren met een lvb in aanraking met dit soort milieus?

‘Dat kan op verschillende manieren. Als ze op straat leven, krijgen ze het via de straatcultuur mee. Of ze kunnen de jonge criminelen leren kennen via hun school. Maar ook in horeca-gelegenheden, op de voetbalclub of in de lunchruimte van een garage.’

In een autogarage?

‘Criminelen hebben elkaar nodig. Als je ergens goud hebt gestolen, heb je iemand nodig die het omsmelt. Dit soort informatie wisselen ze uit. Ze hebben hierover ontmoetingen. Niet op een kantoor, maar in de schoolkantine, op de voetbalclub of in een shisha lounge. Als iemand met een lvb toevallig daar komt en deze gasten leert kennen, kan hij of zij ook in dat wereldje terecht komen. Het kan per toeval gaan, maar sluwe criminelen gaan ook nadrukkelijk opzoek naar mensen met een lvb.’

Wat voor werk doen mensen met een lvb meestal?

‘Ze knappen meestal de risicovolle klussen op voor criminelen die hoger op de ladder staan. Als beginnend crimineel moet je ervaring opdoen, net als bij elke andere carrière. Kom je hoger op de ladder, dan besteed je het risicowerk liever uit. Je laat liever iemand anders een overval plegen, de toppen van de wietplanten knippen of iemand mishandelen. Als je zelf zo’n risicoklus krijgt, maak je een rationele afweging. Hoe groot is het risico om gepakt te worden? Wat levert het me op? Voor mensen met een lvb is het lastiger om een goede afweging te maken. Daarom worden zij er vaker voor benaderd.’

Hoe kunnen hulpverleners voorkomen dat iemand met een lvb in de criminele wereld terecht komt?

‘Het begint met signaleren van beginnend crimineel gedrag. In die prille fase zijn jongeren nog makkelijker te beïnvloeden. Als iemand al veel geld heeft verdiend is het aantrekkelijker om erin te blijven en lastiger om het er met hen over te hebben. Want ook lvb’ers zijn streetwise en proberen hun activiteiten te verhullen. Hoewel zij wel sneller steken laten vallen. Het is voor hen lastiger om on the spot een sluitend alibi te vinden.’

Welke signalen zijn belangrijk om in de gaten te houden?

‘Blijf je bij verdachte signalen afvragen wat er achter zit. Let op als iemand er heel duur bijloopt of veel papiergeld op zak heeft. Merk het op als iemand veel wisselende contacten heeft of een onverklaarbare sterke band met iemand die veel ouder is. Vraag je af wat er aan de hand is als iemand in een veel duurder huis woont dan hij zou kunnen betalen. Als je als hulpverlener afspraken maakt en de cliënt wil heel precies weten wanneer je langs komt. Maar net als bij radicalisering, maakt één signaal nog geen extremist. Iemand met een baard en een jurk is nog geen extremist. Als hij vervolgens vage sites bezoekt, allahu akbar op school roept en naar schimmige geloofsbijeenkomsten gaan, moet je op gaan letten. Hetzelfde geldt voor signalen die erop kunnen wijzen dat een cliënt criminele activiteiten onderneemt.’

Wat moet een hulpverlener doen als die zulke signalen krijgt?

‘Probeer het bespreekbaar te maken. Dat is super lastig omdat de grootste misdaad binnen de misdaad is verlinken. Als je uit de school klapt, word je geboycot of er worden repressies gepleegd. Al vertrouw je je hulpverlener nog zo goed, het blijft link om erover te praten. Als de hulpverlener namelijk een melding moet maken of per ongeluk iets zegt over jouw activiteiten, gaat het over jouw rug.’

Hoe kunnen hulpverleners iemand met een lvb uit de criminaliteit helpen?

‘Begint met het bieden van een toekomstperspectief. Er is altijd een reden om de criminaliteit in te gaan. Dat kan zijn omdat de cliënt in armoede opgroeit en hogerop wil, maar het kan ook zijn dat hij zijn gehandicapte zusje wil helpen aan een rolstoel die het gezin niet kan betalen.’

Wat als zo’n positief toekomstperspectief niet motiveert?

‘Dan moet je op zoek naar wat iemand pijn doet. Voor ieder mens is dat iets anders. Voor de één is dat zijn moeder, voor een ander zijn huis of zijn uitkering. Bespreek op een tactische manier de consequenties van het gedrag van die jonge crimineel. Laat weten wat er gebeurt als je cliënt niet stopt met illegale praktijken.’

Dreigen met de stok, inspelen op die gevoelige plek van een cliënt, ligt niet zo in de natuur van hulpverleners.

‘Hulpverleners zijn slechte verkopers. Je moet het aantrekkelijk maken om te stoppen. Die stok achter de deur ligt meestal niet in handen van de hulpverlener. Een hulpverlener kan iemand niet uit huis zetten of de uitkering stoppen. Wat hij wel kan doen, is afspraken maken met de woningcorporatie of gemeente. Dan kun je namelijk tegen je cliënt zeggen: de woningcoöperatie wil je uit je huis zetten, tenzij je je leven beter. Je cliënt hoeft niet te weten dat jij dat met de woningcorporatie hebt afgesproken. Het is misschien manipulatie, maar manipulatie is niet altijd slecht als het een integer doel heeft, namelijk ervoor zorgen dat je cliënt weer normaal onderdeel wordt van de maatschappij.’