De buurvrouw die boodschappen doet voor een oudere vrouw en met haar pinpas ook meteen een pak koffie voor zichzelf afrekent. Dat is geen ernstige vorm van ouderenmishandeling, maar wel misbruik van vertrouwen, zegt Nelleke Westerveld. Dat kan het begin zijn van financieel misbruik, een van de vijf vormen van ouderenmishandeling, waarbij de buurvrouw bijvoorbeeld steeds grotere aankopen doet op de haar toevertrouwde pinpas. Westerveld: ‘Mensen denken bij ouderenmishandeling  herkennen vaak gelijk aan ernstig fysiek geweld, compleet met blauwe plekken en bloed. Maar er zijn vele soorten van (ouderen)mishandeling en wat klein begint, kan heel ernstig worden.’

Vijf vormen van ouderenmishandeling herkennen

De vakliteratuur onderscheidt naast fysieke mishandeling en financieel misbruik, nog drie vormen van mishandeling: verwaarlozing, seksueel misbruik en psychische mishandeling. Denk bij die laatste bijvoorbeeld aan kleineren, beledigen, sarren, bedreigen, vals beschuldigen, noem maar op. Ook het beperken van iemands bewegingsvrijheid of bezoek vallen daar onder. Exacte cijfers heeft Westerveld niet, maar psychische mishandeling en financieel misbruik komen bij ouderen verreweg het vaakst voor. Voor sociaal professionals is het dus zaak daar alert op te zijn, zegt ze.

Schaamte

Maar dat is vaak makkelijker gezegd dan gedaan, want ouderenmishandeling blijft vaak verborgen. Uiteraard doet een pleger zijn of haar best het te verbergen, maar dat geldt vaak ook voor de slachtoffers. Westerveld: ‘Er is vaak veel schaamte en schuldgevoel. Mensen denken dat het hun eigen schuld is. Daarnaast is deze generatie vaak niet gewend om de vuile was buiten te hangen. Ouderen komen er zelden uit zichzelf mee naar buiten.’

Afhankelijk

Ook speelt een afhankelijkheidsrelatie vaak mee. De vrouw of meneer in het eerste voorbeeld is wellicht afhankelijk van die buurvrouw voor de boodschappen. Westerveld: ‘Naarmate mensen langer thuis (moeten) blijven wonen, neemt die afhankelijkheid van familie, mantelzorgers en/of mensen uit de omgeving alleen maar toe. En dat maakt ouderen kwetsbaar. Ze moeten de relaties die ze hebben daarom goed houden en dus houden ze hun mond.’

Bewust en alert

Maar hoe ontdek je het dan? Het vraagt allereerst om bewustwording, aldus Westerveld. Bewustwording over dat dit bestaat en zelfs veel voorkomt. Vervolgens vraagt het om alertheid. ‘Als je niet weet wat je moet zien, zie je het ook niet. Dan denk je er niet aan en vraag je er niet naar. Ben je je bewust van en alert op ouderenmishandeling, dan zou je bijvoorbeeld eens open kunnen vragen naar de relatie met de buurvrouw die altijd boodschappen doet. Of naar de relatie met een zoon die steeds geld komt lenen.’

Niet beschuldigen

Het belangrijkste (en misschien wel moeilijkste) in dit soort gesprekken: wel normeren (aangeven wat wel en niet mag), maar vooral niet beschuldigen. Dan kruipen mensen in hun schulp en schieten in de verdediging. Daarnaast verstoort het de (vertrouwens)relatie ‘Een volgende keer vertelt iemand helemaal niks meer’, aldus Westerveld.

Ontspoorde mantelzorg

Bovendien is er lang niet altijd sprake van kwade opzet, zegt Westerveld. Vaak gaat het bij ouderenmishandeling ook om zogenoemde ‘ontspoorde mantelzorg’. In 2016 gaf ruim acht procent van de mantelzorgers aan zich zwaar belast te voelen. En een overbelaste mantelzorger schiet eerder uit zijn of haar slof, of erger. Ook verwaarlozing kan het gevolg zijn van overbelasting: dat iemand bijvoorbeeld dagen z’n huis of zelfs z’n bed niet uitkomt of veel te lang in een incontinentieluier blijft zitten. Of een mantelzorger haalt de medicijnen door elkaar. Westerveld: ‘Dat laatste is geen opzet, maar wel een hele gevaarlijke situatie.’

Ook hier is ‘open uitvragen’ belangrijk, zegt ze. Ook aan de mantelzorger: ‘Hoe gaat het met jou? Red je het nog? Wat doe je als je het te veel of te zwaar wordt? Zorg dat je weet hebt van de organisaties en initiatieven die er zijn om mantelzorgers te ondersteunen.’

Ouderenmishandeling herkennen door niet pluis-gevoel

Signaleren begint volgens Westerveld vaak met een ‘niet pluis-gevoel’. Haar advies: neem je zorgen en twijfels serieus. ‘Probeer uit te zoeken wat er aan de hand is door dat gesprek aan te gaan. En blijf er niet alleen mee rondlopen. Bespreek het met je collega’s of overleg met Veilig Thuis.’

Veilig Thuis

Als er sprake is van structurele ouderenmishandeling of een acute onveilige situatie, is een melding bij Veilig Thuis verplicht. Maar in een eerder stadium kunnen zij ook al meedenken en adviseren, zegt Westerveld. De drempel om Veilig Thuis in te schakelen is soms hoog, omdat mensen het associëren met een melding. Maar overleg is geen melding, benadrukt ze. ‘Door hen erbij te betrekken, ontstaat er ook een completer beeld, want hopelijk hebben anderen, bijvoorbeeld een huisarts of wijkverpleegkundige, ook hun ‘niet pluis-gevoel’ en twijfels gedeeld. Dan ontstaat er dus sneller een beeld van wat er aan de hand is.’

Ouderenmishandeling herkennen en bespreken ingewikkeld

‘Schroom vooral niet om hulp te vragen – dat kan ik niet genoeg benadrukken. Geweldsproblematiek is ingewikkeld en doet wat met je. Zeker als je er niet vaak mee te maken krijgt.’ Enige handelingsverlegenheid om hier het gesprek over te voeren, is volgens haar dan ook helemaal niet vreemd. ‘Om hier goed naar te vragen en door te vragen, vraagt enige ervaring. Heb je die zelf niet? Ga het dan niet uit de weg, maar win advies in of neem een ervaren collega mee.’

Voor meer informatie kijk op: www.aanpak-ouderenmishandeling.nl.