Sociale wijkondernemingen hebben de kracht om de buurt te laten bruisen, mensen bij elkaar te brengen en positieve dingen te laten gebeuren. Denk aan leuke culturele activiteiten, groene initiatieven, helpende handjes, taalmaatjes, toffe plekken voor jong en oud, talentontdekking en persoonlijke groei.
Eind 2022 heeft de Leefbaarheidsalliantie een onderzoek gepubliceerd naar de kracht van wijkondernemingen. Vier jaar lang trokken de onderzoekers samen op met zes wijkondernemingen in Arnhem. Ze hielden interviews met inwoners, initiatiefnemers en stakeholders. Ze brachten de organisaties, de gemeente en partners samen en deden als onderzoekers hun observaties. De publicatie is een korte weergave van die gezamenlijke ontdekkingstocht en laat de ontwikkelingen en uitdagingen van zo’n sociale wijkonderneming zien.
De onderzoekers hebben daarbij waardevolle inzichten en tips verzameld voor iedereen die een sociale wijkonderneming wil starten. Een belangrijke factor voor het succes van sociale wijkondernemingen is bijvoorbeeld het organisatietalent van de initiatiefnemer/coördinator. In combinatie met passie, een sterke persoonlijke gedrevenheid en veel creativiteit maakt dat het succes van de initiatieven. In dit artikel delen we tien van hun aanbevelingen om jouw wijkonderneming tot een succes te maken voor de buurt.
Maar eerst: wat is een wijkonderneming?
Met wijkonderneming wordt bedoeld dat mensen in de wijk samen iets ‘ondernemen’ om hun leefomstandigheden of leefomgeving te verbeteren. Wijkondernemingen kunnen sterk van elkaar verschillen. Ze kunnen zich richten op het behoud van buurtvoorzieningen, het overnemen van een wijkcentrum of het schoonhouden van de eigen wijk. Maar één ding hebben ze gemeen: het zijn initiatieven van wijkbewoners die zich willen inzetten voor hun eigen wijk. Ze doen dit niet voor de overheid, maar voor zichzelf, met hun eigen regie en op hun eigen manier.
Om deze regie daadwerkelijk zelf te kunnen voeren, is het belangrijk dat bewoners financieel en organisatorisch onafhankelijk zijn en dat de wijkonderneming de juiste rechtsvorm krijgt, zoals een vennootschap, eenmanszaak, maatschap, vof, cv, coöperatie, vereniging of stichting.
Aangezien het Burgerlijk Wetboek geen specifieke rechtsvorm voor wijkondernemingen kent, moeten oprichters van een wijkonderneming een keuze maken uit een van de bestaande rechtsvormen. Omdat elke rechtsvorm voor- en nadelen heeft, kan het kiezen van de juiste rechtsvorm een uitdaging zijn. Daarnaast biedt de wet veel ruimte om de gekozen rechtsvorm aan te passen aan de specifieke wensen en behoeften van de wijkonderneming via statuten en reglementen. Het oprichten van een wijkonderneming is dus geen overhaaste beslissing, maar vereist zorgvuldige afweging.
De aanbevelingen van het onderzoek Zin in de Wijk
- Snap wat de buurt nodig heeft: Leer de wijk en haar bewoners kennen. En zorg dat je met veel verschillende type bewoners om kunt gaan. Om een sterke basis te leggen voor een sociale wijkonderneming, is het essentieel om de specifieke behoeften en uitdagingen van de lokale gemeenschap te identificeren. Breng in kaart welke problemen er spelen en waar kansen liggen voor positieve verandering.
- Betrek wijkbewoners zo veel mogelijk: De betrokkenheid van de gemeenschap is cruciaal voor het succes van een wijkonderneming. Creëer een participatieve aanpak waarbij buurtbewoners actief kunnen bijdragen aan de ontwikkeling en uitvoering van projecten. Zet activiteiten op die passen bij de wijkbewoners en die zichtbaar zijn voor hen.
- Bundel je krachten: Zoek naar samenwerkingsverbanden met andere organisaties, zoals lokale bedrijven, non-profitorganisaties en overheidsinstanties. Deze partnerschappen kunnen waardevolle middelen, kennis en netwerken bieden om de impact van de wijkonderneming te vergroten.
- Investeer in goede relaties met de wijkmanagers en anderen die kansen bieden om te groeien. Want wijkmanagers en andere ambtenaren die verbindingen leggen zijn belangrijk voor de ontwikkeling van een sociale wijkonderneming. Zij fungeren als brug naar de rest van de gemeente en denken mee over ondersteuning.
- Wees toekomstproof: Een sociale wijkonderneming moet niet alleen op korte termijn impact hebben, maar ook op de lange termijn duurzaam zijn. Denk na over hoe de onderneming financieel stabiel kan blijven en welke strategieën er zijn om dit te bereiken.
- Voor iedereen een feestje: Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat de wijkonderneming inclusief is en toegankelijk voor alle leden van de gemeenschap, ongeacht achtergrond, leeftijd, geslacht of andere kenmerken. Creëer een veilige en inclusieve omgeving waarin iedereen zich gehoord en betrokken voelt. Zorg voor passie voor je doelgroep; van kinderen, jongeren, volwassenen tot ouderen.
- Investeer in capaciteitsopbouw: Zorg ervoor dat de medewerkers en vrijwilligers van de wijkonderneming de nodige vaardigheden en kennis hebben om effectief te kunnen opereren. Investeer in capaciteitsopbouw en bied training en ondersteuning aan het team.
- Leer van best practices: Onderzoek andere succesvolle sociale wijkondernemingen en leer van hun ervaringen. Identificeer best practices en pas deze toe op de specifieke context van de eigen wijkonderneming.
- Leef je in in de positie van de gemeente, ken haar doelstellingen, weet deze te vertalen naar de wijk en wijkbewoners, begrijp de taal van ambtenaren. Stel je gelijkwaardig op, durf kritisch en onafhankelijk te zijn.
- Wees veerkrachtig: Het opzetten en runnen van een sociale wijkonderneming is een uitdagend proces. Wees veerkrachtig in het omgaan met tegenslagen en leer van eventuele mislukkingen. Blijf openstaan voor nieuwe ideeën en blijf continu leren en verbeteren.
Een succesvolle sociale wijkonderneming kent een duidelijke visie en missie en zet activiteiten op die daarmee in lijn zijn. Dat vraagt ook om een kritische houding, evaluatie en monitoring. Hoe dit op te pakken verschilt per initiatief en hangt natuurlijk ook samen met je team en je doelgroep. Check regelmatig of je op de goede koers zit en leer van de informatie die je hierover ophaalt. Een mooie kans ligt in samenwerking met kennisinstellingen die veel expertise hierop bieden.
De onderzoekers presenteerden op landelijke bijeenkomsten hun bevindingen bij de zes Arnhemse sociale wijkondernemingen. Deze bijeenkomsten – waarbij er werd uitgewisseld met andere gemeenten – leidden ook tot herkenning en besef dat de gemeentes allemaal worstelen met dezelfde vraag: hoe ga je om met dit soort unieke organisaties? Waar lopen de organisaties tegenaan? Wat is er nodig is om hen te helpen succesvol te worden, zich verder te ontwikkelen en te professionaliseren? Wat kan de gemeente daarin betekenen? Het onderzoek biedt genoeg aanknopingspunten voor een vervolgonderzoek naar antwoorden op deze vragen.
Ik denk dat de zorg eens moet beginnen bij het begin: waar het misging is de economische termen die voet hebben gevat in de zorg. Neo liberale termen die ons vertellen dat de mensen vooral zelf moeten doen. Overgenomen en nagepapwgaaid uit het bedrijfslevens dat ons vanaf 2002 in een stroomversnelling stroomlijnt voor een ding: winstmaximalisatie en wie niet mee kan of wil wordt gestraft. De val van dit kabinet heeft maar duidelijk gemaakt dat Nederland een andere doctrine nodig heeft.