E33 is de code waarmee de politie rapporteert dat iemand met verward gedrag overlast veroorzaakt. Zo’n twintig procent van het politiewerk betreft dit soort incidenten en het aantal meldingen stijgt elk jaar behoorlijk, aldus Van Dijk. ‘Dat is een zorgelijke ontwikkeling. We zien steeds meer geregistreerde meldingen van mensen die de grip op het leven verliezen en overlast veroorzaken. De incidenten lijken ook ernstiger te worden, de heftigheid neemt toe. Hoewel we dat niet met cijfers kunnen onderbouwen, zien we steeds vaker de inzet van de speciale politieteams voor incidenten met verward gedrag.’ De geregistreerde meldingen kunnen volgens Van Dijk onderverdeeld worden in twee typen. ‘In zestig tot zeventig procent van het totaal aantal meldingen gaat het om mensen die de politie maar één keer ziet. Ten aanzien van de overige incidenten kwijgen we mensen vaker of zelfs zeer regelmatig in beeld en spelen er veelal diverse problemen tegelijk.’

Decentralisatie

Heeft de stijging te maken met de decentralisatie van zorg naar de gemeenten? Van Dijk: ‘Voor de stijging zijn allerlei hypotheses te bedenken, maar dat draagt niet bij aan oplossingen. We kunnen beter in de keten kijken wat er misgaat en wat we daaraan kunnen doen. Het overgrote deel van de incidenten betreft mensen die in de war zijn, bij wie het ontbreekt aan goede ondersteuning of die de weg naar hulpverlening niet weten te vinden. Zij verloederen en hun situatie verwordt tot overlast. Dit zijn mensen met heel schrijnende verhalen die niet bij de politie terecht zouden moeten komen.’

Nood aan de man

Toch is het in de praktijk zo dat een burger die in aanraking komt met een persoon met verward gedrag al snel de politie inschakelt. ‘Als je Nederlanders vraagt, wat doe je in zo’n situatie, dan zeggen negen van de tien mensen: ik bel de politie’, aldus Van Dijk. Is de politie voldoende toegerust middels training om mensen met verward gedrag op te vangen? ‘Van politiemensen mag je verwachten dat ze met een grote diversiteit aan mensen kunnen omgaan, maar wij zijn natuurlijk geen professionele hulpverleners, wij stellen geen diagnose. We hebben onze eigen deskundigheidsbevordering wel tegen het licht gehouden en dit blijft onze aandacht houden. Maar wij zijn er in eerste instantie om de openbare orde te handhaven en om strafbare feiten op te sporen. Wij zijn er voor “nood aan de man”, terwijl het gros van de mensen met verward gedrag vooral zorg nodig heeft.’

Vroegsignaleren

In de afgelopen jaren is veel gebeurd om deze mensen beter op te vangen en te ondersteunen, maar het is niet genoeg, vindt Van Dijk. De betrokken ministeries van VWS en JenV hebben met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) een aanjaagteam in het leven geroepen. Dat team heeft een fundament gelegd om te komen tot een sluitende aanpak. ‘We zijn inmiddels drieënhalf jaar verder en er moet nog steeds veel gebeuren.’ Het belangrijkste verbeterpunt is dat iemand die mentaal de weg kwijt is, hulp krijgt vóór hij of zij ergens overlast gaat veroorzaken of in een crisis raakt. ‘Een heel belangrijk hoofdstuk is preventie en vroegsignalering’, zegt Van Dijk. ‘Hoe eerder signalen worden opgepakt en steun wordt gegeven, hoe beter je overlast en in het ergste geval een crisis kunt vermijden.’

Meldpunten

Dit betekent dat burgers die zich zorgen maken over een persoon met verward gedrag bij hulpverleners kunnen aankloppen in plaats van dat zij de politie inschakelen. ‘Staatssecretaris Blokhuis van VWS pleit voor een landelijk meldnummer. In het eindrapport van het Schakelteam, de opvolger van het aanjaagteam, wordt daarnaast ook gepleit voor regionale meldpunten. Gemeenten worden gestimuleerd om meldpunten in te stellen waar mensen hun zorgen kunnen melden. Er waren al initiatieven voor meldpunten Zorg & Overlast, maar dat moeten er dus veel meer worden’, aldus Van Dijk. ‘Ook in de nieuwe Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg worden meldpunten als maatregel genoemd en ik verwacht dat dit wel bij elkaar komt. Er moet meer zorg in de wijk beschikbaar zijn en opvolging op die meldingen van verward gedrag. Als we eerder reageren op signalen, kunnen we voorkomen dat situaties uit de hand lopen. Er is “bemoeizorg” nodig, want mensen vinden zelf vaak niet dat ze hulp nodig hebben. We moeten aanhoudend betrokken blijven bij deze mensen.’

Vervoer

Eén van de problemen is het vervoer van een persoon met verward gedrag. Van Dijk: ‘Eigenlijk vindt iedereen dat kwetsbare mensen, die ernstig in de war zijn maar geen strafbaar feit hebben gepleegd, niet in een politieauto moeten worden afgevoerd. Als je je been breekt, komt er een ambulance. Er is ook passend vervoer voor verwarde mensen. In sommige regio’s is dat een ambulance, in andere regio’s een particuliere zorgvervoerder. Er zijn inmiddels pilots waarbij adequaat zorgvervoer beschikbaar is. Dat is overigens een ingewikkeld verhaal qua wetgeving en financiering, we moeten daar met de hele keten nog veel aandacht aan schenken.’

Stap voorwaarts

Is hij optimistisch? ‘Er zijn hoopvolle ontwikkelingen. We merken bijvoorbeeld vanuit het perspectief van de politie dat mensen die in de war zijn steeds minder in de cel terechtkomen. Acuut verwarde mensen krijgen vaker directe zorg, dat is een enorme stap voorwaarts. Maar dit moeten we wel verder afmaken met elkaar. Er moet nog een hele slag in de keten worden gemaakt om meer aan de voorkant van de problemen te komen en het lijkt complex om te organiseren. De systeemwereld is soms weerbarstig, maar het draait uiteindelijk om de leefwereld van die kwetsbare mens. We maken ons als politie absoluut zorgen, gezien de toename van het aantal incidenten. Als ik het gevoel moet samenvatten: het glas is half leeg.’