Aan de vooravond van de invoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) waarschuwt Peter Siebesma voor de gevolgen. Hij spreekt niet alleen vermoedens uit, zoals veel criticasters van de WMO, maar onderbouwt zijn betoog met opgedane ervaringen met een soortgelijk zorgmodel. Eerst moet de overheid de consequenties van de wet maar eens duidelijk in beeld hebben, zegt de onderzoeker. ‘De WMO gaat er van uit dat de vermaatschappelijking van de zorg meteen betekent dat er minder intensieve zorg nodig is. Zweden laat zien dat dit een valkuil is. Dit Scandinavische land weet zich naar buiten uitstekend te profileren, maar ontkent daarmee de realiteit. De zorg is er in veel opzichten ver onder de maat. In het kopiëren van een dergelijk zorgsysteem schuilt een gevaar, wanneer je geen gedegen onderzoek doet naar de resultaten in de praktijk. En die zijn dat Zweden momenteel ernstige problemen heeft. De overheid windt daar ook geen doekjes meer om.’

In 1987, 1992 en eind 2004 deed Siebesma onderzoek in Zweden. Hij volgde de ombouw van de Zweedse zorginstellingen naar zogeheten grouphomes voor mensen met een beperking. Een ommezwaai, die zo’n dertig jaar in beslag nam. Hij legde zijn bevindingen vast in de publicatie ‘De droom van Grunewald’, genoemd naar de drijvende kracht achter de Zweedse zorgvernieuwing. Zijn onderzoek werd eind februari gepresenteerd.

Overvleugelen

‘Gemeenten hebben tien jaar na de invoering van de Zweedse WMO – de LSS – de overheid laten weten dat ze er vanaf willen, maar de overheid laat het zoals het is,’ aldus Siebesma. ‘Een hoogleraar uit de stad Uppsala vertelde me dat ouders en cliënten, sinds gemeenten de regie voeren, de zorg voor de helsdeuren moeten wegslepen. Het weinige geld dat er is, wordt niet goed besteed, omdat versnippering is ontstaan. De zorg voor mensen met een verstandelijke beperking heeft er de laatste jaren duidelijk onder te lijden gehad.’

De vaak zo bejubelde Zweedse zorg laat volgens Siebesma zien hoe mis het kan gaan met vernieuwingen. ‘Het idee achter de LSS is dat de samenleving een natuurlijke voedingsbodem voor integratie is. Met andere woorden: wanneer je mensen met een beperking een eigen appartement in de samenleving geeft – fysieke integratie – dan volgen vanzelf de functionele en sociale integratie. Dat is dus niet waar. Deze mensen vragen om een blijvende investering in deskundigheid en intensieve ondersteuning.

‘We moeten leren van de fouten die in Zweden zijn gemaakt, ’ zegt ook GroenLinks-politicus Marijke Folkerts, lid van de Provinciale Staten in Groningen. ‘Ook in Nederland kunnen we verhuisbewegingen verwachten, wanneer de ene gemeente straks betere zorg biedt dan de andere. Ik ben bang dat de bulk van niet geoormerkt welzijnsgeld straks naar ouderen gaat. Er is te weinig geld om alles te kunnen doen. Het grote aantal ouderen kan het veel kleinere aantal mensen met een handicap overvleugelen. Gemeenten hebben nog geen idee wat er na 2006 allemaal op hen afkomt. Bovendien vrees ik dat ze straks helemaal niet toe komen aan het voorwaardenscheppende werk. Ik houd mijn hart vast.’

Folkerts ging in 1994 op uitnodiging van VWS mee naar Zweden. ‘Ik weet nog dat ik erg onder de indruk was van de grouphomes met hun fraaie appartementen. Daar kan Nederland niet aan tippen. Van de sociale integratie kwam niet veel terecht. Organisaties zullen er hier wel voor knokken om hun deskundigheid binnen de WMO te kunnen inbrengen bij gemeenten, maar Zweden is op dit vlak een ander land. Een essentieel verschil is dat Nederland een land is met veel particulier initiatief en een uitgewerkt deskundigheidsmodel.’

En als de Nederlandse overheid de WMO niet uitstelt? ‘Dan moet ze op z’n minst onderzoek doen naar de manier waarop ongewenste versnippering kan worden voorkomen,’ stelt Siebesma. ‘Eerst moet je met elkaar in gesprek over de uitgangspunten waarop de nieuwe WMO is gebaseerd.’

Volgens Hans Ouwerkerk, voorzitter van de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland, kunnen zorginstellingen zich nu het beste richten op hun presentatie richting gemeenten. ‘Want die wet komt er. Je moet reëel zijn. Politiek is er brede instemming.’ Ouwerkerk erkent wel dat de wet voor veel gemeenten nog steeds een ‘ver van m’n bed show’ is. ‘Desondanks moet elke gemeente iets met het thema zorg. De vraag is nu hoe we daar als zorgsector mee omgaan. Ik zou zeggen: “wees assertief en laat je horen”. Laat als instelling je kennis zien en zorg dat de politiek weet wat je te bieden hebt. Vertel dat je samen met gemeenten een invulling wilt geven aan hun nieuwe zorgtaak.’